Toekomst van passende eerstelijns farmaceutische zorg

De vraag naar eerstelijns farmaceutische zorg groeit, onder meer door vergrijzing, langer thuis wonen van ouderen, betere geneesmiddelen en innovatie van zorg en de organisatie van zorg. In dit rapport geven we mooie voorbeelden van passende farmaceutische zorg in de eerste lijn en schetsen we hoe openbaar apothekers verder bij kunnen dragen aan passende zorg. Ons advies: Neem de zorg voor de patiënt met een geneesmiddel als uitgangspunt voor de farmaceutische zorg in plaats van het geneesmiddel. Dat past goed bij de principes van passende zorg. We schreven dit rapport samen met het zorgteam van AKD in opdracht van Mosadex Groep.

Gezondheid is voor iedereen van groot belang. Iedereen moet zeker zijn van passende en betaalbare zorg. Dat vraagt om samenwerking, aandacht voor de patiënt en ruimte voor iedereen die in de zorg werkt. Deze drie zinnen komen rechtstreeks uit het nieuwe coalitieakkoord. Ook staat daar dat verbeteringen nodig zijn om de kwaliteit van zorg te borgen, en de zorg toegankelijk en betaalbaar te houden, maar dat het stelsel als zodanig niet ter discussie staat. Het coalitieakkoord gaat uit van passende zorg als norm voor goede en stevige keuzes en hervormingen.

Ons voorstel past goed bij de vier principes van passende zorg van de NZa en het Zorginstituut:

• Samen met en rondom de patiënt: Het patiëntencontact, met name de zorg ‘voor de balie’ wordt steeds belangrijker. In de toekomst is dat steeds vaker een, al dan niet digitaal of telefonisch, consult. In nauw overleg met de patiënt, mantelzorgers, huisartsen, wijkverpleging en andere lokale zorgverleners, optimaliseert de openbaar apotheker het geneesmiddelengebruik. Openbare apotheken in de regio werken steeds meer samen als netwerk en dragen daarmee bij aan sterkere multidisciplinaire zorg in de eerste lijn.
• Gezondheid i.p.v. ziekte: In vrijwel iedere wijk is een apotheek gevestigd. De openbaar apotheker is een laagdrempelige zorgverlener. Zet het netwerk van openbaar apotheken in voor preventie om ziekte en zwaardere zorgbehoeften te voorkomen, met een focus op bevorderen van gezondheid in plaats van behandelen van ziekte. Openbaar apothekers werken daarvoor onder andere aan deprescribing: het stoppen of verminderen van medicatie.
• Juiste zorg op de juist plek: Patiëntgerichte farmaceutische zorg en nauwe samenwerking in de keten voorkomen andere, vaak duurdere, zorg. Zorg kan verplaatst worden van de huisarts naar de apotheek door in de apotheek ‘kleine kwalen’ te behandelen. Zodoende wordt in de huisartsenpraktijk ruimte gecreëerd voor meer aandacht voor patiënten. EHealth biedt een laagdrempelig platform voor de patiënt voor betrouwbare informatie. Zorg wordt effectiever door betere gegevensuitwisseling en risicogerichte controle op recepten.
• Waardegedreven: Waardegedreven zorg gaat om de verhouding tussen waarde en kosten. De toegevoegde waarde voor de gezondheid van de patiënt hebben we hierboven behandeld. Onder waardegedreven kijken we daarom hier vooral naar tijdsinzet en kosten. Door de zorg ‘achter de balie’ en de logistiek verdergaand te automatiseren en optimaliseren, kan geïnvesteerd worden in het leveren van zorg. Openbaar apothekers richten de logistiek in op de wensen en behoeften van hun patiënten. De openbaar apotheker is immers aanspreekbaar en aansprakelijk voor het integrale geneesmiddelengebruik van de patiënt.

Op basis van de randvoorwaarden voor passende farmaceutische zorg – congruentie, lerend systeem en decentrale toepassing – adviseren we aanpassingen voor de beroepsgroep, individuele apotheken, zorgverzekeraars, andere zorgverleners en overheidsorganen.

• Congruentie: Om aan te sluiten bij de principes van passende zorg moet de openbaar apotheker worden gezien als een eerstelijns zorgverlener die congruent samenwerkt met ander zorgverleners in de eerste- en tweedelijns curatieve zorg, in de langdurige zorg en wijkverpleging. Daaruit volgen onderstaande aanbevelingen:
  • Betrek (vertegenwoordigers van) andere zorgverleners, zorgverzekeraars en patiënten bij het opstellen van richtlijnen, en bied die samen aan voor opname in het Register van het Zorginstituut.
  • Betrek farmaceutische zorg bij het integrale hoofdlijnenakkoord voor na 2023 dat is opgenomen in het coalitieakkoord.
  • Breng het beleid voor openbare apotheken op het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport onder bij de directie curatieve zorg in plaats van de directie geneesmiddelen en medische technologie.
  • Stem economische prikkels af op passende zorg met als basis voor de bekostiging van openbare apotheken de geleverde zorg voor de patiënt met het geneesmiddel, bijvoorbeeld via patiëntgebonden financiering.
  • Stem wet- en regelgeving af op passende farmaceutische zorg door wettelijke belemmeringen voor passende farmaceutische zorg weg te nemen.
• Lerend systeem: Wat werkt voor passende zorg groeit, wat niet bijdraagt, verdwijnt. Dat is de oproep van Nza en Zorginstituut. Met de volgende veranderingen groeit de bijdrage, of wordt meer inzicht verkregen in wat wel en niet werkt:
  • Werk aan onderhoud en versterking van de relevante competenties van de openbaar apotheker en zijn team, benut de capaciteiten van de farmaceutisch consulenten voor het verlenen van patiëntzorg. Zet daarnaast in op innovatie en tijdbesparende veranderingen om de krapte op de arbeidsmarkt op te vangen.
  • Vergroot de transparantie van de kwaliteit van passende farmaceutische zorg, daarmee wordt duidelijk wat wel en niet werkt. Dat is nodig om te kunnen leren, en kan bovendien het comfort geven om de contractering meer op zorg te richten.
  • Sta ‘experimenten’ toe om vast te stellen of andere/nieuwe zorg van apothekers succesvol is. Monitor wat wel of juist geen waarde toevoegt voor de patiënt.
• Decentrale toepassing: Decentraal wordt vormgegeven wat passende zorg op het niveau van de patiënt en zorgprofessional is. Wij stellen daarom de volgende aanpassingen voor:
  • Betrek de openbare farmacie in de regiobeelden die de NZa op gaat stellen.
  • Organiseer farmaceutische patiëntenzorg regionaal door met één organisatorisch aanspreekpunt voor de farmaceutische zorg te komen. Faciliteer formele regionale samenwerkingsverbanden van openbare apotheken.
  • Contracteer apotheken met volgbeleid. Met inkoop door de leidende zorgverzekeraar, net zoals voor huisartsen, is lokale passende zorg beter te organiseren.
  • Voor effectieve regionale samenwerking is tijdige en volledige gegevensuitwisseling cruciaal, breng regionale gegevensuitwisseling daarom snel op orde.

De bevindingen in dit rapport zijn het resultaat van interviews met openbaar apothekers, zorgverzekeraars, huisartsen, wijkverpleging en anderen, deskresearch en onze ervaring.

Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Mosadex Groep. Als totaalleverancier in de farmacie ondersteunt Mosadex Groep ruim 800 openbare zelfstandig apotheken bij een optimale bedrijfsvoering, distributie van hulp- en geneesmiddelen, farmaceutische (zelf)zorg en digitalisering. Mosadex Groep kenmerkt zich door haar coöperatieve structuur waarmee ze met haar leden dicht op de markt staat en weet wat er speelt. In een bijlage geeft Mosadex beknopt haar visie op de ontwikkeling van de eerstelijns farmaceutische zorg weer.